D
değişen yıldız: Parlaklığı zamana bağlı olarak değişim gösteren yıldız.
deklinasyon: bkz. dik açıklık.
dış gezegenler: Yörüngesi Yer yörüngesinin dışında kalan gezegenler (Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs, Neptün, Plüto).
diferansiyel dönme: Bir gök cisminin: a) Yüzeyinde farklı enlemlerin, b) içinde farklı katmanların farklı hızla dönmesi.
dik açıklık: Deklinasyon, Gök yüzünde bir noktanın gök ekvatorundan açısal uzaklığı.
dikine hız: Çapsal hız; bkz. radyal hız.
doğmayan yıldız: Günlük hareketinde ufkun üstüne çıkmayan yıldız.
doğu noktası: Güneş diskinin merkezinin 21 Mart ve 23 Eyiül’de ufuktan doğduğu nokta.
doğu uzanımı: Gök küresi üzerinde, Güneş’in doğusundaki bir gezegenin Güneş’e olan açısal uzaklığı.
dolanma: Bir cismin, bir nokta ya da başka bir cisim çevresinde yaptığı yörünge hareketi.
dolanma dönemi: Bir kez dolanma için gerekli zaman.
dolunay: Uzanım açısının 180° olduğu Ay evresi. Görünen Ay yüzeyinin güneş ışığıyla tamamen aydınlandığı evre.
Doppler etkisi: Işık kaynağı gözlemciye göre veya gözlemci kaynağa göre uzaklaşıyor veya yaklaşıyor ise kaynaktan gelen ışınımın dalgaboyu veya frekansındaki değişim. Bkz. Kırmızıya kayma ve maviye kayma.
dönence: Tropik. Güneş’in görünen hareketinde dik açıklığın en büyük (-23°.5) ve en küçük (—23°.5) olduğu yerler. Güneşin gün dönümü zamanlarında gökyüzünde bulunduğu yerler. Yaz dönencesi 21 Haziran’da, kış dönencesi 21 Aralıkla olur.
düğüm noktası: Yörünge hareketi yapan bir gök cismine ait yörüngenin ekliptiği (tutulum çemberini) veya yörünge merkezinden geçen ve bakış doğrultusuna dik olan düzlemi kestiği iki noktadan biri.
düğümler çizgisi: iniş ve çıkış düğümü noktalarını birleştiren doğru.
dış kavuşum: Bir dış gezegenin ve Yerin, Güneş’in iki yanında bir doğrultuya gelmesi. Gezegenin uzanım açısının 180° olması durumu.
E
eğim açısı: Bir gök cismine ilişkin yörünge düzleminin, ekliptiğe ya da bakış doğrultusuna dik düzleme ya da belirlenmiş herhangi bir düzleme göre yaptığı açı.
ekinoks: bkz. Ilım
ekliptik (tutulum): Güneş’in gökyüzünde yıllık görünür hareketinin oluşturduğu çember.
ekvator (eşlek) düzlemi: Yer merkezinde dönme eksenine dik olan düzlemin yer yuvarlağı ile arakesiti.
elektromanyetik tayf: Tüm dalgaboylarındaki elektromanyetik ışınımlann oluşturduğu tayf
elongasyon: bkz. Uzanım açısı.
enlem: Bir küre üzerinde bulunan herhangi bir noktanın temel düzlemden açısal uzaklığı. Seçilen küre ve temel düzleme göre değişik adlar alır: Coğrafya enlemi, Ekliptik enlem, Gökada enlemi, vb.
eşlek: bkz. Ekvator.
etkin sıcaklık: Bir ışık kaynağının birim yüzeyinden birim zamanda saldığı enerjiye eşit enerji salan bir karacismin sıcaklığı.
evre: Tekrarlı olaylarda bir dönem içindeki her bir noktanın konumu. Örnek; Ay’ın evreleri (ilkdördün, yeniay). Bir değişen yıldızın minimum evresi.
evren: Bütün yıldızları, gökadaları, kümeleri, gaz ve bulutları içine alan madde ile dolu uzayın tümü.
evrim yolu: Bir yıldızın sıcaklık ve ışınım gücünün zamanla değişerek Hertzsprung- Russell (H- R) diyagramında oluşturduğu çizgi, izlediği yol.
F
fon (arka alan) ışınımı: Yıldızlararası bulutlardan ve çok uzak galaksilerden gelen zayıf yaygın ışınım.
fotoelektrik olayı: Işığa duyarlı bir yüzeye fotonlarla vurarak oradan elektron sökme olayı.
füze: İtiş gücü, bir yanıcı ve bir yakıcı maddenin sürekli yanmasıyla oluşan ve boşlukta momentumun korunumu prensibine göre hareket eden araç.
frenleme ışınımı: Serbest parçacık hareket ederken yoğun bir ortama girerse ivmeli olarak yavaşlar. Yani frenlenir ve ışınım yayar.
değişen yıldız: Parlaklığı zamana bağlı olarak değişim gösteren yıldız.
deklinasyon: bkz. dik açıklık.
dış gezegenler: Yörüngesi Yer yörüngesinin dışında kalan gezegenler (Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs, Neptün, Plüto).
diferansiyel dönme: Bir gök cisminin: a) Yüzeyinde farklı enlemlerin, b) içinde farklı katmanların farklı hızla dönmesi.
dik açıklık: Deklinasyon, Gök yüzünde bir noktanın gök ekvatorundan açısal uzaklığı.
dikine hız: Çapsal hız; bkz. radyal hız.
doğmayan yıldız: Günlük hareketinde ufkun üstüne çıkmayan yıldız.
doğu noktası: Güneş diskinin merkezinin 21 Mart ve 23 Eyiül’de ufuktan doğduğu nokta.
doğu uzanımı: Gök küresi üzerinde, Güneş’in doğusundaki bir gezegenin Güneş’e olan açısal uzaklığı.
dolanma: Bir cismin, bir nokta ya da başka bir cisim çevresinde yaptığı yörünge hareketi.
dolanma dönemi: Bir kez dolanma için gerekli zaman.
dolunay: Uzanım açısının 180° olduğu Ay evresi. Görünen Ay yüzeyinin güneş ışığıyla tamamen aydınlandığı evre.
Doppler etkisi: Işık kaynağı gözlemciye göre veya gözlemci kaynağa göre uzaklaşıyor veya yaklaşıyor ise kaynaktan gelen ışınımın dalgaboyu veya frekansındaki değişim. Bkz. Kırmızıya kayma ve maviye kayma.
dönence: Tropik. Güneş’in görünen hareketinde dik açıklığın en büyük (-23°.5) ve en küçük (—23°.5) olduğu yerler. Güneşin gün dönümü zamanlarında gökyüzünde bulunduğu yerler. Yaz dönencesi 21 Haziran’da, kış dönencesi 21 Aralıkla olur.
düğüm noktası: Yörünge hareketi yapan bir gök cismine ait yörüngenin ekliptiği (tutulum çemberini) veya yörünge merkezinden geçen ve bakış doğrultusuna dik olan düzlemi kestiği iki noktadan biri.
düğümler çizgisi: iniş ve çıkış düğümü noktalarını birleştiren doğru.
dış kavuşum: Bir dış gezegenin ve Yerin, Güneş’in iki yanında bir doğrultuya gelmesi. Gezegenin uzanım açısının 180° olması durumu.
E
eğim açısı: Bir gök cismine ilişkin yörünge düzleminin, ekliptiğe ya da bakış doğrultusuna dik düzleme ya da belirlenmiş herhangi bir düzleme göre yaptığı açı.
ekinoks: bkz. Ilım
ekliptik (tutulum): Güneş’in gökyüzünde yıllık görünür hareketinin oluşturduğu çember.
ekvator (eşlek) düzlemi: Yer merkezinde dönme eksenine dik olan düzlemin yer yuvarlağı ile arakesiti.
elektromanyetik tayf: Tüm dalgaboylarındaki elektromanyetik ışınımlann oluşturduğu tayf
elongasyon: bkz. Uzanım açısı.
enlem: Bir küre üzerinde bulunan herhangi bir noktanın temel düzlemden açısal uzaklığı. Seçilen küre ve temel düzleme göre değişik adlar alır: Coğrafya enlemi, Ekliptik enlem, Gökada enlemi, vb.
eşlek: bkz. Ekvator.
etkin sıcaklık: Bir ışık kaynağının birim yüzeyinden birim zamanda saldığı enerjiye eşit enerji salan bir karacismin sıcaklığı.
evre: Tekrarlı olaylarda bir dönem içindeki her bir noktanın konumu. Örnek; Ay’ın evreleri (ilkdördün, yeniay). Bir değişen yıldızın minimum evresi.
evren: Bütün yıldızları, gökadaları, kümeleri, gaz ve bulutları içine alan madde ile dolu uzayın tümü.
evrim yolu: Bir yıldızın sıcaklık ve ışınım gücünün zamanla değişerek Hertzsprung- Russell (H- R) diyagramında oluşturduğu çizgi, izlediği yol.
F
fon (arka alan) ışınımı: Yıldızlararası bulutlardan ve çok uzak galaksilerden gelen zayıf yaygın ışınım.
fotoelektrik olayı: Işığa duyarlı bir yüzeye fotonlarla vurarak oradan elektron sökme olayı.
füze: İtiş gücü, bir yanıcı ve bir yakıcı maddenin sürekli yanmasıyla oluşan ve boşlukta momentumun korunumu prensibine göre hareket eden araç.
frenleme ışınımı: Serbest parçacık hareket ederken yoğun bir ortama girerse ivmeli olarak yavaşlar. Yani frenlenir ve ışınım yayar.
